1. Meteorizazio & Higadura

Arroka sedimentarioen eraketa eta bilakaera ziklikoa izan daiteke, hortaz, gure azterketa, ziklo horren edozein puntutik has daiteke. Hala ere, jatorrizko arroketatik partikulen askapenean parte hartzen duten meteorizazio eta higadura prozesuekin hastea iruditzen zaigu onena. Bi prozesu hauek askotan batera jokatzen badute ere, ez ditugu nahastu behar.

 Arroken ahultze eta desegitean parte hartzen duten prozesu fisiko, kimiko eta biologikoek eragiten dute meteorizazioa. Meteorizazioan, garrantzia handia daukate bai eragile atmosferiko eta klimatikoek, baita arrokaren ezaugarri propioek (litologiak, egiturak...) ere.

 Eragile geologikoen (ibaia, haizea, glaziarra...) eraginpean, jatorrizko arroka batetik, arroka pusken askapen eta lekualdatzea da higadura.

Jarraian, arroken meteorizazio eta higadura eragiten duten zenbait prozesu simulatzeko esperimentuak proposatzen dizkizuegu.

DISOLUZIOA

Disoluzioa, gure eskualdean sarritan ematen den meteorizazio kimikoa da. Ingurumenean, euri urak azidotuta egon daitezke, edo lurzoruetako materia organikoarekin nahasterakoan azidotu. Azidotasuna duten ur hauek arroka ukitzean, hauen elementu zein mineral batzuk disolbatzeko gaitasuna dute, hauek deseginez. 

Disoluzio hetereogenoaren ondorioz sortutako barrunbeak Jaizkibelen

Disoluzioak nola jokatzen duen behatzeko, igeltsuarekin egindako arroka artifizialak beharko ditugu, 4. fasean nola egiten diren azalduko ditugunak. Goazen disoluzio prozesua  aztertzera:


KARSTIFIKAZIOA

Gure eskualdean kareharriek duten garrantziagatik, merezi du arroka mota honek jasaten duen karstifikazio prozesua aztertzea. Karstifikazioa, azidotutako eurien eraginez ematen diren disoluzio prozesuak barneratzen ditu. Horren ondorioz, gure mendietan sarritan ikusten ditugun morfologia bereizgarriak eratzen dira, hala nola, kobak, lapiazak edota dolinak.

 

    Lastur bailarako dolinak

 

Larra-Belaguako karsta  


  Gesaltzako lizuna, Oñati (AMET) 

Simulatu dezagun ikusitako egitura bereizgarri hauetako batzuk nola eratzen diren:


HIGADURA                                           

Higadura prozesua simulatzeko,  Glaziarren kasua erabiliko dugu. Nahiz eta gaur egun, gure eskualdean glaziar aktiborik ez aurkitu, baditugu antzina egondakoen aztarnak:


 

 Glaziar batek utzitako sedimentu pilaketak

Glaziar batek utzitako urradura markak

Haran glaziarra

Glaziarrak, maldan behera mugitzen diren izotz masak dira. Era berean, oso motel mugitzen diren izotzezko errekak bezalakoak direla esan daiteke.

  

Baina nola da posible izotza bezalako material ahulak arrokak higatzea? Esperimentu erraz honen bidez ikusiko dugu non dagoen koxka:
 

Esperimentua egiteko glaziarren adibidea aukeratu badugu ere, beste kanpo eragile geologikoek ere antzera higatzen dituzte arrokak, bere ekintzaren adierazle izango diren aztarnak utziz.

   

Ur basen higadura aztarnak

 

Haizearen higadura aztarna

 

    Olatuen higadura ekintza